Hümanist Psikanaliz: Erich Fromm

Erich Fromm’a göre insanın temel motivasyonu doğuştan getirdiği açlık, susuzluk, cinsellik ve savunma gibi güdüleriyle kendi koruyabilmektir.

İnsanın İhtiyaçları

Fromm temel fizyolojik alanımızın çok ötesini geçen ihtiyaçlarımızın olduğuna inanmaktadır. Kendi varlığımıza cevap bulmaya yönelik de ihtiyacımızın olduğunu düşünmektedir.

İnsan davranışlarını etkileyen iki tür ihtiyaç vardır: Fizyolojik ve varoluşsal ihtiyaçlardır.

1.Fizyolojik İhtiyaçlar; Temel hayvansal ihtiyaçlardan kaynaklanan açlık, susuzluk, savunma, cinsellik gibi birtakım ihtiyaçlardır.

2.Varoluşsal İhtiyaçlar; İnsan ruhunun anlaşılabilmesi varoluş koşullarından kaynaklanan ihtiyaçların tanımlanabilmesiyle gerçekleşir.

· İnsan kendi varlığından haberdar olma, düşünme ve imgelem gücüne sahiptir. Bu özellikleriyle insanlar diğer canlılardan ayrılırlar.

Fromm insanın altı temel ihtiyaca sahip olduğunu söylemiştir. Bunlar;

a) İlişki İhtiyacı; İnsanın doğayla baş edebilecek mekanizması yoktur. İnsanlar bu doğadaki güçsüzlüğü ile baş etmek için yeni ilişkiler kurmak zorundadır.

b) Aşkınlık/ Hâkim Olma İhtiyacı; Aşkınlık, hayvan seviyesinden yükselme ve etkin bir yaratıcı olma ihtiyacıdır. Bu ihtiyacımız, yaratık olarak kalmayıp yaratıcı bir varlık olma ihtiyacından kaynaklanır. Sevgi ve nefret dürtülerimiz hayvanlarda olmayan insana özgü olan özelliklerdir.

Bu iki özellik insanın hayvan özelliklerini aşma ihtiyacının bir sonucudur.

c) Köklülük İhtiyacı; İnsanın köklere ihtiyacı vardır. Kişi anne ile bağlarını korumak ister. Büyüdüğümüz zaman anne ile olan sıcak ilişkilerimizi terk etmek zorunda kalıp yetişkinlik dönemimizde bu durumun üstesinden gelmek için diğer insanlarla iletişimimizi güçlendirmeye, yeni kökler kurmaya çalışırız. Eğer kökleri oluşturamaz ve köklerimizi oluşturamadığımız düşüncesinde yaşarsak patolojik bir durum yaşanabilir.

d) Kimlik Duygusu; Fromm’a göre insanın “ben” olabilmesi için kimlik duygusuna ihtiyacı vardır. Bireyin “ben” diyebilmesi için kimliğini sağlıklı oluşturması gerekmektedir

e) Oryantasyon Çerçeveleri; İnsan yaşadığı dünyayı tutarlı algılayabilmesi için bir oryantasyon çerçevesine ihtiyacı vardır. Bu ihtiyacımızla, algılarımızı organize eder ve çevremizi anlar istikrarlı, tutarlı bir dünya görüşüne sahip oluruz.

Oryantasyon çerçevemiz sağlıklı veya sağlıksız olabilir. Fromm oryantasyon çerçevelerinin birey için anlamlı olması gerektiğini belirtmiştir.

f) Heyecan ve Uyarılma İhtiyacı; Birey bir hedefe ve ya amaca doğru ilerleyebilmesi için heyecan ve uyarılmaya ihtiyacı vardır.

☆Varoluşsal ihtiyaçların ortaya çıkması bireyin yaşadığı kültüre ve topluma göre değişmektedir.

NOT: Fromm’a göre kişiliğin anlaşılması ancak insanlık tarihinin anlaşılmasıyla mümkündür. Hayvanların aksine insanların dünyaya uyum sağlamaları için doğuştan getirdikleri güçlü içgüdüleri yoktur. Bunun yerine insanlar akıllarını ortaya koyarlar.

Kişilik Gelişimi

- Fromm’ göre her ailenin farklılıkları olsa da belirli bir kültüre sahip birçok insan ortak sosyal bir sosyal karaktere sahiptir. Çocuk bireysel ve sosyal karakterini ailesinden aldığı genetik etkenlerin etkileşimleriyle geliştirir.

- Sevecen ve kabul edici ailelerde yetişen çocuklar potansiyellerini rahat bir şekilde ortaya koyabilirler. Otoriter aileler ise çocuklarını kendi hırsları gerçekleştirmek için yetiştirirler ve bu tür ebeveynler çocuklarını sevgiden yoksun büyütürler. Diğer patolojik ebeveyn tutumları ise kötümserlik, narsisizm, fiziksel ve cinsel istismardır.

Karakter tipleri

Fromm karakter tiplerini ikiye ayırmıştır. Bunlar; yaşam sever ve ölüm severdir.

a) Yaşam sever; Fromm sağlıklı kişileri yaşam sever, yaratıcı ve akılcı olarak belirlemiştir.

Bu kişiler yaratıcı kişiliklere sahiptir. Yaşamı seven kişi yaşamındaki her türlü gelişime ilgi duyar. Elindekilerle bir şey yaratma eğilimindedir.

b) Ölüm sever; Ölü severlik eğilimi olan insan yaşanmayan, ölü olan her şeye ilgi duyar. Ölüm severler geçmişte yaşamayı severler. Bu kişilerin en belirgin özellikleri de şiddetten keyif alırlar.

Karakter Yönelimleri

- Karakter bir insana sadece tutarlı ve akla uygun şekilde davranma imkanı sağlamaz aynı zamanda kişinin topluma uyması için gereken temeli de sağlar.

- Çocuğun karakteri ebeveyn karşısında gösterilen bir tepki olarak gelişir. Aile toplumun “ruhsal aracıdır” ve çocuk ailesine ayak uydurarak sosyal hayata uyum sağlayacağı karakteri de kazanmış olur.

Alıcı yönelim; başkalarına bağımlıdır. Öz- güven eksikliği, pasiflik, itaatkârlık en belirgin özelliktir.

Sömürücü yönelim; ben-merkezci, kibirli, gururlu ve güvenlidirler. Başkalarını kullanmayı severler.

Biriktirici yönelim; tutumlu oldukları ve biriktirdikleri sürece kendilerini güvenden hissederler. İnatçılık, cimrilik ve aşırı düzenli olmak belirgin özelliklerdir.

Pazarlamacı yönelim; amaçsız, fırsatçı, tutarsız ve israflı olmalarıdır.

Üretken yönelim; çalışkan olmak, sevecen olmak ve mantıklı olmak üç önemli boyuttur. Kişi kendini gerçekleştirebilir.

Video için: Hümanist Psikanaliz Erich Fromm - YouTube